Προλογικό σημείωμα
Η Συλλογή του Κώστα Σπ. Στάικου στο 'Iδρυμα Ωνάση*
Για το ρόλο του βιβλίου στη διαιώνιση της ιστορικής μνήμης έχουν κάνει λόγο ήδη από τα χρόνια του λυκαυγούς της γραφής. Ορισμένοι μάλιστα έχουν μιλήσει για τη «φωνή» και τη «σιωπή» του βιβλίου, όπως ο Mallarme και ο George Steiner. Βασική θέση των διανοούμενων είναι ότι το βιβλίο αντιπροσωπεύει τον κατεξοχήν φορέα της γνώσης και αδιάψευστο κριτή της αληθινής εικόνας των γεγονότων.
Στη σημερινή εποχή του υπερπληθωρισμού των ασύντακτων πληροφοριών, της άτυπης λογοκρισίας, του πολιτικώς ορθού και του θρησκευτικά αποδεκτού και άλλων παρεμφερών φαινομένων, τα βιβλία, αντίθετα, συνεχίζουν να μας μιλούν πολύ καιρό μετά την ανάγνωσή τους.
Οι ήρωες, οι έννοιες που αναπτύσσονται, η κοινωνική κριτική που ασκείται, συνεχίζουν να ζουν στο μυαλό μας και να οδηγούν τις σκέψεις μας. Έτσι πολλά βιβλία γίνονται τόσο πολύ κτήμα της κοινωνίας, ώστε αναφέρονται σε αυτά ακόμα και άτομα που δεν τα έχουν διαβάσει. Στίχοι του Κάφκα και του Μολιέρου, για παράδειγμα, χρησιμοποιούνται στον καθημερινό λόγο ακόμα και από ανθρώπους που δεν γνωρίζουν την προέλευσή τους.
Τα βιβλία της Συλλογής του Κώστα Στάικου έχουν μια διαφορετική, εύγλωττη σιωπή. Είναι οι μάρτυρες μιας εποχής που πέρασε αλλά δεν έπαψε να μας επηρεάζει με τρόπους που δεν αναγνωρίζουμε ή δεν θέλουμε να αναγνωρίσουμε. Τυπώθηκαν από την εποχή της πρώιμης Αναγέννησης ως τα χρόνια του ύστερου Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Αυτό λέει πολλά για τη μοναδικότητα και την παλαιότητά τους. Λέει όμως ακόμα περισσότερα αν αναλογισθούμε ότι την εποχή εκείνη η Ελλάδα ήταν ακόμα υπό οθωμανικό ζυγό.
Μια εποχή δηλαδή που στο κοινό υποσυνείδητο ταυτίζεται με τον σκοταδισμό, την τυραννία και την υποδούλωση. Οι τίτλοι της Συλλογής Στάικου κάθε άλλο παρά την υποδούλωση του πνεύματος των Ελλήνων καταδεικνύουν. Βιβλία επιστημονικά, εκδόσεις των χαμένων για πολλούς αρχαίων κλασσικών, βιβλία φιλοσοφικά και θεολογικά, λογικής, γεωγραφίας, γραμματικής, αλλά και βιβλία λειτουργικά. Αργότερα βιβλία επαναστατικά για την εποχή τους, αλλά και σήμερα ακόμα, όπως τα αγαπημένα μου: η πρώτη έκδοση της «Νομαρχίας, παρά Ανωνίμου του Έλληνος, τυπωθείσα ιδίοις αναλώμασι εν Παρισίοις, 1806» όλα τα βιβλία του Αδαμάντιου Κοραή, που αφορίσθηκε κάποια εποχή, η Χάρτα του Ρήγα Φεραίου. Είναι κάποια βιβλία που χαίρεσαι ότι υπήρξαν και λυπάσαι κυρίως για τις χαμένες ευκαιρίες.
Όμως διασώθηκαν αυτοί οι τόμοι, ακόμα και οι πιο επαναστατικοί, όταν κάποιοι άνθρωποι κινδύνευσαν πολλές φορές οι ίδιοι για να τα διαβάσουν, να τα διασώσουν και στο τέλος να τα διαφυλάξουν από τον αδηφάγο χρόνο και τις αντιδραστικές δυνάμεις. Το γεγονός αυτό πρέπει να μας καθιστά αισιόδοξους για την τελική νίκη του πνεύματος και του ορθού λόγου, ακόμα και στην εποχή μας. Ας σκεφθούμε πώς ήταν η Ελλάδα όταν εκδίδονταν και πώς είναι τώρα. Ας σκεφθούμε κυρίως τις διαφορές και τις ομοιότητες. Πού έχουμε προοδεύσει και πού είμαστε ίδιοι.
Είμαι από εκείνους που πιστεύουν ότι η εποχή που διανύουμε είναι πολύ καλύτερη από εκείνη πριν 50 χρόνια (δηλαδή τη δεκαετία 1960 – 1970), πριν από 90 χρόνια (Μικρασιατική Καταστροφή 1922) αλλά και πριν από 150 χρόνια (1860, η Ελλάδα μέχρι τον Αμβρακικό). Κρίσεις αξιών, κοινωνικές, εθνικές, πολιτικές και πολιτειακές υπήρχαν και τότε, υπάρχουν και τώρα. Αυτό που μαρτυρούν τα πολυκαιρισμένα φύλλα των αιώνων που πέρασαν είναι ότι, τελικά, εμείς οι Έλληνες μπορέσαμε να ξεπεράσουμε τα πάντα, ακόμα και τους εαυτούς μας, όταν όλοι στοιχημάτιζαν εναντίον μας.
Η απόκτηση της Συλλογής του Κώστα Σπ. Στάικου από το Ίδρυμα Ωνάση δεν έγινε για να πλουτίσουμε τη βιβλιοθήκη μας. Έγινε, με τη σύμφωνη γνώμη του ίδιου του Κ. Στάικου, που τον ευχαριστώ ξανά και από τη θέση αυτή, για να διατηρηθούν ως κτήμα εσαεί του Ελληνικού έθνους. Έγινε για να είναι τα βιβλία αυτά προσιτά στους ερευνητές, για να αναρτηθούν σταδιακά στο διαδίκτυο, για να μπορέσουν όσο γίνεται περισσότεροι να τα «αγγίξουν» - έστω και ηλεκτρονικά.
ΑΝΤΩΝΗΣ Σ. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ
Πρόεδρος του Δ.Σ.
Του Κοινωφελούς Ιδρύματος
Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης
* Λόγος που εκφωνήθηκε κατά τα εγκαίνια τη βιβλιοθήκης:
Η Συλλογή βιβλίων του Κωνσταντίνου Σπ. Στάικου
εφεξής
η Βιβλιοθήκη του Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης